Hoe ontstaat zwarte schimmel door honingdauw?

Wat is honingdauw precies?

Honingdauw is een kleverige, suikerachtige vloeistof die door bepaalde insecten wordt uitgescheiden. Denk aan bladluizen, wolluizen, schildluizen, witte vliegen en sommige tripsen. Deze insecten voeden zich met plantensap (floëemsap), dat rijk is aan suikers. Omdat ze meer suikers opnemen dan ze nodig hebben, scheiden ze het overschot uit als kleine druppeltjes: honingdauw.

Deze druppels blijven op bladeren, stengels, knoppen, vruchten, tuinmeubels of auto's onder bomen kleven. Ze voelen plakkerig aan en kunnen in de zon gaan glanzen.

Hoe ontstaat honingdauw op planten en bomen?

Honingdauw ontstaat zodra er een plaag van sapzuigende insecten aanwezig is. Het proces verloopt in grote lijnen als volgt:

• Insecten prikken met hun steeksnuit in de plant om floëemsap op te zuigen.
• Ze nemen grote hoeveelheden suikerrijk sap op om aan voldoende voedingsstoffen te komen.
• Het overschot aan suikers wordt weer uitgescheiden als honingdauw.
• Bij een grote populatie insecten kan de plant snel bedekt raken met een plakkerige laag.

Bomen zoals linde, esdoorn en plataan staan erom bekend dat ze vaak veel honingdauw produceren, vooral als er veel bladluizen aanwezig zijn.

Hoe verandert honingdauw in zwarte schimmel?

Zwarte schimmel op honingdauw wordt meestal veroorzaakt door roetdauwschimmels (saprofytische schimmels). Deze schimmels leven niet in de plant, maar op het oppervlak, waar ze zich voeden met de suikers in de honingdauw. Het verloop is als volgt:

• Honingdauw vormt een kleverige laag op bladeren, takken en andere oppervlakken.
• Sporen van roetdauwschimmels landen op deze laag en beginnen te kiemen.
• De schimmeldraden (hyfen) breiden zich uit over het oppervlak en vormen een zwarte, roetachtige aanslag.
• Na verloop van tijd kan het hele blad of grote delen ervan bedekt raken met een donker, mat of fluweelachtig laagje.

De schimmel groeit dus niet in het bladweefsel, maar op de honingdauwlaag buiten de plant. De belangrijkste voedingsbron is de suiker in de honingdauw, niet het plantmateriaal zelf.

Waarom ziet zwarte schimmel op honingdauw er zo schadelijk uit?

Hoewel roetdauwschimmels de plant niet direct aantasten zoals echte plantenziekten dat doen, lijkt de aantasting vaak ernstig. Dat komt doordat:

• Het bladoppervlak bedekt raakt, waardoor minder licht kan doordringen.
• De fotosynthese wordt belemmerd doordat het groene blad minder zonlicht opvangt.
• Bladeren sneller kunnen vergelen en afvallen bij zware aantasting.
• De plant er onverzorgd en ongezond uitziet, wat vooral bij sierplanten en kamerplanten storend is.

Indirect kan de plant dus verzwakken, vooral als de honingdauwproductie (en dus de plaagdruk) lang doorgaat. Zwarte schimmel op honingdauw is daardoor een symptoom van een dieperliggend probleem: een insectenplaag.

Onder welke omstandigheden ontstaat zwarte schimmel sneller?

Niet elke honingdauwlaag leidt direct tot een dikke zwarte schimmel. Bepaalde omstandigheden versnellen de ontwikkeling van roetdauwschimmels:

• Hoge luchtvochtigheid: vochtige omstandigheden helpen schimmelsporen om te kiemen en te groeien.
• Warme temperaturen: veel roetdauwschimmels groeien het snelst bij zacht, warm weer.
• Dichte beplanting en weinig luchtcirculatie: vocht droogt minder snel op en sporen blijven makkelijker hangen.
• Aanhoudende insectenplagen: hoe meer honingdauw, hoe meer voedingsbodem voor de schimmel.
• Stof en vuil: vuilige oppervlakken houden meer honingdauw en sporen vast.

Daarom zie je zwarte schimmel door honingdauw vaak in serres, op dicht op elkaar geplante balkonbakken, in vochtige tuinen of bij bomen langs drukke wegen (waar bladeren bovendien al verzwakt kunnen zijn door luchtvervuiling).

Welke insecten veroorzaken de meeste honingdauw?

De belangrijkste producenten van honingdauw zijn:

• Bladluizen: komen massaal voor op rozen, jonge scheuten, kamerplanten en vele tuinplanten.
• Schildluizen: vaak op kamerplanten, olijfbomen, citrusplanten en heesters.
• Wolluizen: berucht bij kamerplanten en kasplanten.
• Witte vliegen: vooral op kas- en kamerplanten, tomaten, komkommers en sierplanten.
• Tripsen: minder bekend om honingdauw, maar kunnen in grote aantallen ook bijdragen.

Waar deze insecten langdurig aanwezig zijn, is de kans op een dikke laag honingdauw – en dus zwarte schimmel – veel groter.

Hoe herken je zwarte schimmel door honingdauw?

Zwarte schimmel op honingdauw is vrij typisch en herkenbaar aan:

• Kleur: donkergrijs tot diepzwart, vaak roetachtig.
• Textuur: mat, poederig of fluweelachtig; veegt soms gedeeltelijk af met de vingers.
• Locatie: op bovenzijde van bladeren, maar ook op stengels, vruchten, ramen, tuinmeubels of auto's onder bomen.
• Kleverigheid: onder de zwarte laag is het oppervlak vaak nog plakkerig door de honingdauw.
• Aanwezigheid van insecten: meestal zie je (of zag je kort daarvoor) bladluizen of andere plaaginsecten.

De combinatie van plakkerigheid + zwart laagje + zichtbare insecten of lege hulzen is een sterke aanwijzing dat het om roetdauw op honingdauw gaat.

Is zwarte schimmel door honingdauw gevaarlijk voor mensen?

Roetdauwschimmels op honingdauw zijn in de regel niet gevaarlijk voor gezonde mensen. Enkele aandachtspunten:

• De schimmel leeft op buitenoppervlakken, niet in de plant of in voedselstructuren.
• Bij het schoonmaken kunnen gevoelige personen last krijgen van irritatie van luchtwegen door stof of sporen.
• Was altijd groente en fruit goed af als er zwarte aanslag zichtbaar is.

In een normale tuin- of huissituatie is de zwarte schimmel vooral een esthetisch en plantkundig probleem, geen direct gezondheidsrisico.

Hoe kun je zwarte schimmel door honingdauw bestrijden?

Effectieve bestrijding begint niet bij de schimmel, maar bij de bron: de honingdauw en de insecten. Enkele stappen:

1. Verwijder de plaaginsecten
   
   • Spoel planten af met een stevige waterstraal om bladluizen en honingdauw te verwijderen.
   • Gebruik een milde oplossing van zachte groene zeep op sierplanten (niet op planten die je eet zonder te schillen).
   • Zet eventueel natuurlijke vijanden in, zoals lieveheersbeestjes of sluipwespen in kasomstandigheden.
   • Gebruik indien nodig toegelaten gewasbeschermingsmiddelen volgens de voorschriften.
2. Was de honingdauw en schimmel weg
   
   • Voor kamerplanten: bladeren voorzichtig afnemen met een vochtige doek of lauwwarm water onder de douche.
   • Voor tuinplanten: afspuiten met de tuinslang; bij gevoelige planten de straal niet te hard zetten.
   • Voor harde oppervlakken (tuinmeubilair, auto, ramen): reinigen met water en een mild schoonmaakmiddel.
3. Verbeter de omstandigheden
   
   • Zorg voor meer luchtcirculatie door planten te snoeien of ruimer te zetten.
   • Vermijd langdurig natte omstandigheden op bladeren, bijvoorbeeld door ’s ochtends in plaats van ’s avonds te sproeien.
   • Versterk de plant door goede bemesting en juiste standplaats, zodat ze minder aantrekkelijk is voor plagen.

Kun je zwarte schimmel op honingdauw voorkomen?

Voorkomen begint altijd bij het terugdringen van honingdauw. Enkele preventieve maatregelen:

• Regelmatige controle: check bladeren (vooral de onderkant) wekelijks op bladluizen en andere insecten.
• Natuurlijke vijanden stimuleren: trek lieveheersbeestjes, gaasvliegen en zweefvliegen aan met bloeiende planten.
• Goede plantkeuze: kies waar mogelijk rassen die minder vatbaar zijn voor luizenplagen.
• Optimale standplaats: planten op een plek waar ze goed groeien, zijn vaak weerbaarder.
• Hygiëne: verwijder sterk aangetaste plantendelen en afval waar plagen kunnen overwinteren.

Door de insectenpopulatie laag te houden, voorkom je dikke lagen honingdauw en daarmee de ideale voedingsbodem voor roetdauwschimmels.

Wat kun je doen als zwarte schimmel blijft terugkomen?

Als zwarte schimmel door honingdauw telkens terugkeert, is dat een teken dat de plaaginsecten nooit echt verdwenen zijn of dat de omstandigheden gunstig blijven. In dat geval:

• Analyseer welke insectensoort aanwezig is en pas de bestrijding daarop aan.
• Overweeg sterk aangetaste planten te vervangen als ze structureel last hebben van plagen.
• Pas de verzorging aan: minder stikstofrijke bemesting, betere luchtcirculatie, andere standplaats.
• Volg een vast controleschema, bijvoorbeeld elke week in het groeiseizoen, in plaats van pas in te grijpen als de schade zichtbaar wordt.

Wat is de kern van het ontstaan van zwarte schimmel door honingdauw?

Zwarte schimmel ontstaat niet zomaar uit het niets; het is het eindresultaat van een keten:

1. Sapzuigende insecten voeden zich met floëemsap.
2. Ze scheiden het teveel aan suiker uit als honingdauw.
3. Honingdauw vormt een plakkerige laag op planten en oppervlakken.
4. Roetdauwschimmels koloniseren deze laag en groeien erop.
5. De schimmel vormt een zwarte, roetachtige aanslag: de zwarte schimmel die je ziet.

Door in te grijpen bij de eerste stappen – het voorkomen en bestrijden van insecten en honingdauw – kun je voorkomen dat deze zwarte schimmel zich ontwikkelt en je planten aantast.